[CU-MOOC] การงบประมาณภาครัฐ (5)

ลิงค์บทเรียนก่อนหน้า https://t-lerksuthirat.blogspot.com/2025/07/cu-mooc-4.html

การงบประมาณภาครัฐ โดย :ศ. ดร.จรัส สุวรรณมาลา

https://mooc.chula.ac.th/course-detail/152

บทสรุป บทสุดท้ายแล้ว บทที่ 5 - การประเมินผลและการตรวจสอบหน่วยงานรัฐ ว่าด้วยเรื่ององค์กรอิสระต่าง ๆ ที่มาตรวจสอบการใช้งบประมาณ แต่อีกมุมหนึ่งก็มีการวิพากษ์วิจารณ์ว่าใครสามารถตรวจสอบองค์กรอิสระเหล่านี้ได้บ้าง...ก็ต้องไปดูใน กม.ต่อไป

แหล่งข้อมูลนี้ให้ภาพรวมที่ครอบคลุมเกี่ยวกับ การตรวจสอบและประเมินผลการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐ โดยเริ่มต้นจากการเน้นย้ำถึง ความสำคัญของการติดตามการใช้งบประมาณ เพื่อให้มั่นใจว่าเป็นไปตามแผนและโปร่งใส จากนั้นจึงอธิบายถึง บทบาทและหน้าที่ของหน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการประเมิน ตั้งแต่ หน่วยงานรับจัดสรรงบประมาณที่ต้องประเมินตนเอง ไปจนถึง หน่วยงานภายนอก เช่น สำนักงบประมาณ หน่วยงานกำกับมาตรฐานบริการ และหน่วยงานตรวจสอบอิสระอย่าง สตง. ปปช. และ ปปง. สุดท้าย แหล่งข้อมูลยังชี้ให้เห็นถึง จุดอ่อนทั่วไปขององค์กรภาครัฐ ในการประเมินผลงานของตนเอง และเน้นย้ำว่า การประเมินตนเองมีความสำคัญสูงสุด ในการปรับปรุงประสิทธิภาพและเตรียมพร้อมสำหรับการตรวจสอบจากภายนอก.

การตรวจสอบและประเมินผลการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐ: ภาพรวมและข้อควรปฏิบัติ

เอกสารสรุปฉบับนี้รวบรวมประเด็นสำคัญและแนวคิดหลักเกี่ยวกับการตรวจสอบและประเมินผลการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐ โดยอาศัยข้อมูลจากไฟล์เสียง ซึ่งอธิบายบทบาท หน้าที่ และความรับผิดชอบของหน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้องในกระบวนการนี้ รวมถึงแนวทางปฏิบัติสำหรับหน่วยรับจัดสรรงบประมาณในการรับมือกับการตรวจสอบ

1. ความสำคัญของการตรวจสอบและประเมินผล

เมื่อหน่วยงานภาครัฐดำเนินงานตามแผนงบประมาณไปช่วงระยะหนึ่งแล้ว การตรวจสอบ ติดตาม และประเมินผลการดำเนินงานมีความจำเป็นอย่างยิ่ง เพื่อให้มั่นใจว่า "ผลการดำเนินงานเป็นไปตามแผน และการใช้จ่ายเงินเป็นไปตามระเบียบ กฎหมาย และปราศจากการทุจริตคอร์รัปชัน" กระบวนการนี้ช่วยให้ทราบถึงประสิทธิภาพ ประสิทธิผล และความโปร่งใสในการใช้งบประมาณแผ่นดิน

2. หน่วยงานที่มีหน้าที่ตรวจสอบและประเมินผล

มีหลายหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับการตรวจสอบ ติดตาม และประเมินผล โดยแต่ละหน่วยงานมีบทบาทหน้าที่ที่แตกต่างกัน:

• หน่วยรับจัดสรรงบประมาณ (หน่วยปฏิบัติงาน):
• มีหน้าที่หลักในการ "ประเมินผลสำเร็จของการจัดผลิตและส่งมอบบริการตามหน้าที่พื้นฐานของหน่วยงาน และต้องประเมินผลสำเร็จของกิจกรรมที่ดำเนินการตามยุทธศาสตร์ที่ได้รับมอบหมายจากหน่วยนโยบาย" 
• ต้องมีกลไกการประเมินตนเองที่น่าเชื่อถือ
• ต้องจัดทำรายงานผลการตรวจสอบติดตามต่อองค์กรกำกับธรรมาภิบาล และเผยแพร่ให้บุคลากรในองค์กรทราบ
• รายงานการประเมินตนเองต้องมีสาระสำคัญอย่างน้อย 3 ประเด็นหลัก ได้แก่:
• การเปรียบเทียบเป้าหมายผลผลิต (ปริมาณและคุณภาพ) ตามแผนกับที่เกิดขึ้นจริง พร้อมคำอธิบายความแตกต่าง
• การเปรียบเทียบต้นทุนต่อหน่วยของผลผลิตและค่าใช้จ่ายหลักตามแผนกับที่เกิดขึ้นจริง พร้อมคำอธิบายความแตกต่าง
• ข้อเสนอแนะสำหรับการปรับปรุงแก้ไข โดยระบุหน่วยงานหรือบุคคลที่รับผิดชอบอย่างชัดเจน

• หน่วยกำกับนโยบายและหน่วยเจ้าภาพยุทธศาสตร์:
• มีหน้าที่ "ตรวจสอบและติดตามประเมินผลสำเร็จของแผนยุทธศาสตร์ที่นำไปปฏิบัติ"
• ต้องประมวลผลสำเร็จหรือผลผลิตจากโครงการ/กิจกรรมยุทธศาสตร์ของหน่วยรับจัดสรรงบประมาณทั้งหมด
• ประเมินผลสำเร็จหรือผลกระทบในภาพรวมระดับมหภาคหรือระดับชาติ
• จัดทำรายงานผลการตรวจสอบติดตามต่อคณะกรรมการยุทธศาสตร์ที่เกี่ยวข้อง และเผยแพร่ให้หน่วยรับจัดสรรงบประมาณและสาธารณชนทราบ
• รายงานต้องมีสาระสำคัญอย่างน้อย 3 ประเด็น:
• การเปรียบเทียบเป้าหมายผลสำเร็จของยุทธศาสตร์ในภาพรวม (มหภาค/ชาติ) และระดับพื้นที่/ภาคส่วนย่อย กับที่เกิดขึ้นจริง พร้อมคำอธิบายความแตกต่าง
• การเปรียบเทียบค่าใช้จ่ายรวมของแผนยุทธศาสตร์และโครงการ/กิจกรรมหลักตามแผนกับที่เกิดขึ้นจริง พร้อมคำอธิบายความแตกต่าง
• ข้อเสนอแนะสำหรับการปรับปรุงแก้ไข โดยระบุหน่วยงานหรือบุคคลที่รับผิดชอบ

• สำนักงบประมาณ:
• มีหน้าที่ "ติดตามและประเมินความก้าวหน้าและปัญหาอุปสรรคของการบริหารงบประมาณ เช่น การแก้ไขเปลี่ยนแปลงรายการ การหนี้ผูกพัน ตลอดจนถึงการประเมินต้นทุนและค่าใช้จ่ายในการดำเนินงานซึ่งเปลี่ยนแปลงไปในแต่ละปี" 
• หน่วยรับจัดสรรงบประมาณต้องนำข้อมูลจากการประเมินตนเองมาจัดทำรายงานให้สำนักงบประมาณ รวมถึงรายงานการแก้ไขเปลี่ยนแปลงรายการงบประมาณ

• หน่วยกำกับมาตรฐานบริการสาธารณะ:
• มีหน้าที่ "ติดตามตรวจสอบคุณภาพบริการสาธารณะที่หน่วยปฏิบัติงานจัดบริการให้กับประชาชน" 
• ประมวลข้อมูลเกี่ยวกับกระบวนการจัดทำบริการและผลสำเร็จ/ผลผลิต (ปริมาณและคุณภาพ) ของหน่วยรับจัดสรรงบประมาณ และจัดทำเป็นรายงานคุณภาพการจัดบริการสาธารณะ
• หน่วยรับจัดสรรงบประมาณต้องใช้ข้อมูลจากการประเมินตนเองที่เกี่ยวข้องกับบริการสาธารณะเพื่อจัดทำรายงานส่งให้หน่วยตรวจสอบคุณภาพ

• หน่วยตรวจสอบภายนอก:
• ประกอบด้วย สตง. (สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน), ป.ป.ช. (คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ), ป.ป.ง. (สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน), คณะกรรมาธิการรัฐสภา หรือคณะกรรมาธิการสภาท้องถิ่น
• มีหน้าที่ "ตรวจสอบรายงานการเงิน ประสิทธิภาพการดำเนินงาน การทุจริตคอร์รัปชัน และการประพฤติมิชอบทางการเงินของหน่วยงานในภาครัฐ"
• ป.ป.ช. และ ป.ป.ง. ตรวจสอบกรณีทุจริตคอร์รัปชันในการบริหารการเงินการคลังของรัฐ โดยรับเรื่องจาก สตง. หรือหน่วยงานอื่น รวมถึงสาธารณชน
• คณะกรรมาธิการรัฐสภา/ท้องถิ่น มีอำนาจตรวจสอบและประเมินผลสำเร็จ ประสิทธิภาพ และความคุ้มค่าในการใช้จ่ายเงินในแผนงานหรือโครงการต่างๆ ของคณะรัฐมนตรีและส่วนราชการ โดยอาศัยรายงานของ สตง. หรือให้หน่วยงานจัดทำรายงาน/ชี้แจงข้อเท็จจริง

3. การเตรียมรับมือกับการตรวจสอบของหน่วยรับจัดสรรงบประมาณ

หน่วยรับจัดสรรงบประมาณต้อง "เตรียมรับมือกับการตรวจสอบเหล่านี้ให้ได้" โดยมีแนวทางดังนี้:

• ใช้ข้อมูลจากการประเมินตนเองที่ได้ดำเนินการไว้
• ใช้ข้อมูลจากรายงานการเงินของหน่วยงาน
• ใช้ข้อมูลจากกระบวนการปฏิบัติงานประจำวันด้านการเงิน การคลัง การพัสดุ และการบัญชี
• นำข้อมูลเหล่านี้มาจัดทำรายงานเสนอต่อหน่วยตรวจสอบภายนอก

4. จุดอ่อนและข้อเสนอแนะ

เอกสารชี้ให้เห็นจุดอ่อนที่สำคัญขององค์กรภาครัฐไทยคือ "การไม่สนใจ ไม่เอาจริงเอาจังกับการตรวจสอบผลงานและการประเมินผลการดำเนินงานของตนเอง"  ซึ่งอาจเกิดจากการไม่สนใจผลงาน หรือกลัวการเปิดเผยข้อบกพร่อง "เมื่อไม่ได้ประเมินก็ไม่รู้ว่าหน่วยงานมีจุดอ่อนตรงไหน และไม่ได้นำข้อบกพร่องมาปรับปรุงตนเองให้ดีขึ้น" 

ดังนั้น "การประเมินตนเองของหน่วยงานในภาครัฐมีความสำคัญมากที่สุด"  เพราะนอกจากจะช่วยให้หน่วยงานทราบถึงประสิทธิภาพและข้อบกพร่องของตนเองแล้ว ข้อมูลที่ได้จากการประเมินตนเองยังเป็นประโยชน์อย่างยิ่งในการรับมือกับการตรวจสอบจากหน่วยงานภายนอกต่างๆ ได้อีกด้วย

แนวทางการทบทวน: การตรวจสอบและประเมินผลการดำเนินงานงบประมาณในภาครัฐ

เอกสารนี้ให้ภาพรวมที่ครอบคลุมเกี่ยวกับกระบวนการตรวจสอบและประเมินผลการดำเนินงานงบประมาณในภาครัฐของประเทศไทย โดยเน้นย้ำถึงบทบาทและความรับผิดชอบของหน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการใช้จ่ายงบประมาณและการตรวจสอบ การประเมินตนเองของหน่วยงานที่ได้รับจัดสรรงบประมาณมีความสำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากเป็นข้อมูลพื้นฐานสำหรับการตรวจสอบภายในและภายนอก นอกจากนี้ เอกสารยังกล่าวถึงความท้าทายที่หน่วยงานภาครัฐมักเผชิญในการประเมินผลการดำเนินงานของตนเองอย่างจริงจัง

แบบทดสอบความเข้าใจ (10 ข้อ, ตอบ 2-3 ประโยค)

1. หลังจากหน่วยงานปฏิบัติงานได้ดำเนินงานตามแผนงบประมาณไประยะหนึ่งแล้ว ขั้นตอนต่อไปคืออะไร และมีวัตถุประสงค์หลักอย่างไร?
2. หน่วยงานใดที่ถือว่ามีความสำคัญที่สุดในการตรวจสอบ ติดตาม และประเมินผลการดำเนินงานตามที่ระบุในเอกสาร?
3. นอกจากการประเมินตนเองแล้ว หน่วยงานที่ได้รับจัดสรรงบประมาณต้องรับการตรวจสอบจากหน่วยงานภายนอกใดบ้าง? จงยกตัวอย่าง 2 หน่วยงาน
4. หน่วยงานที่ได้รับจัดสรรงบประมาณต้องประเมินผลสำเร็จในด้านใดบ้าง?
5. รายงานผลการตรวจสอบติดตามของหน่วยงานที่ได้รับจัดสรรงบประมาณต้องมีสาระสำคัญอย่างน้อยกี่เรื่อง และมีเรื่องใดบ้าง?
6. หน่วยกำกับนโยบายและหน่วยเจ้าภาพยุทธศาสตร์มีหน้าที่หลักในการประเมินผลสำเร็จในระดับใด?
7. รายงานการตรวจสอบติดตามของหน่วยนโยบายและหน่วยเจ้าภาพยุทธศาสตร์ต้องเปิดเผยต่อใครบ้าง?
8. สำนักงบประมาณมีหน้าที่หลักในการติดตามและประเมินอะไรบ้าง?
9. ปปช. และ ปปง. มีหน้าที่ตรวจสอบกรณีใดเป็นหลัก และได้รับเรื่องมาจากแหล่งใดบ้าง?
10. จุดอ่อนที่คล้ายกันขององค์กรภาครัฐไทยเกี่ยวกับการตรวจสอบและประเมินผลงานคืออะไร และทำไมจึงเป็นเช่นนั้น?

เฉลยแบบทดสอบความเข้าใจ

1. หลังจากหน่วยงานปฏิบัติงานได้ดำเนินงานตามแผนงบประมาณไประยะหนึ่งแล้ว ขั้นตอนต่อไปคือการตรวจสอบติดตามผลการดำเนินงาน วัตถุประสงค์หลักคือเพื่อให้มั่นใจว่าผลการดำเนินงานเป็นไปตามแผน การใช้จ่ายเงินเป็นไปตามระเบียบกฎหมาย และปราศจากการทุจริตคอร์รัปชัน
2. หน่วยงานที่ถือว่ามีความสำคัญมากที่สุดในการตรวจสอบ ติดตาม และประเมินผลการดำเนินงานคือ หน่วยรับจัดสรรงบประมาณ หรือหน่วยปฏิบัติการนั่นเอง
3. นอกจากการประเมินตนเองแล้ว หน่วยงานที่ได้รับจัดสรรงบประมาณต้องรับการตรวจสอบจากหน่วยงานภายนอกหลายหน่วยงาน เช่น หน่วยกำกับนโยบายขององค์กร หน่วยเจ้าภาพยุทธศาสตร์ สำนักงบประมาณ หน่วยกำกับคุณภาพภายนอก และ สตง.
4. หน่วยงานที่ได้รับจัดสรรงบประมาณต้องประเมินผลสำเร็จของการจัดผลิตและส่งมอบบริการตามหน้าที่พื้นฐานของหน่วยงาน และต้องประเมินผลสำเร็จของกิจกรรมที่ดำเนินการตามยุทธศาสตร์ที่ได้รับมอบหมายจากหน่วยนโยบาย
5. รายงานผลการตรวจสอบติดตามของหน่วยงานที่ได้รับจัดสรรงบประมาณต้องมีสาระสำคัญอย่างน้อย 3 เรื่อง ได้แก่ การเปรียบเทียบเป้าหมายผลผลิต (เชิงปริมาณและคุณภาพ), การเปรียบเทียบต้นทุนต่อหน่วยและค่าใช้จ่ายหลัก, และข้อเสนอแนะสำหรับการปรับปรุงแก้ไข
6. หน่วยกำกับนโยบายและหน่วยเจ้าภาพยุทธศาสตร์มีหน้าที่หลักในการประเมินผลสำเร็จของแผนยุทธศาสตร์ในภาพรวมระดับมหภาคหรือระดับชาติ และผลสำเร็จในระดับพื้นที่หรือภาคส่วนย่อย
7. รายงานการตรวจสอบติดตามของหน่วยนโยบายและหน่วยเจ้าภาพยุทธศาสตร์ต้องเปิดเผยต่อคณะกรรมการยุทธศาสตร์ด้านนั้นๆ หน่วยรับจัดสรรงบประมาณยุทธศาสตร์ และเผยแพร่ต่อสาธารณชนรับทราบ
8. สำนักงบประมาณมีหน้าที่ติดตามและประเมินความก้าวหน้าและปัญหาอุปสรรคของการบริหารงบประมาณ เช่น การแก้ไขเปลี่ยนแปลงรายการ การหนี้ผูกพัน ตลอดจนการประเมินต้นทุนและค่าใช้จ่ายในการดำเนินงานที่เปลี่ยนแปลงไปในแต่ละปี
9. ปปช. และ ปปง. มีหน้าที่ตรวจสอบกรณีการทุจริตคอร์รัปชันในกระบวนการบริหารการเงินการคลังของรัฐ โดยรับเรื่องจาก สตง. หน่วยงานอื่นในภาครัฐ และจากสาธารณชนทั่วไป
10. จุดอ่อนที่คล้ายกันขององค์กรภาครัฐไทยคือการไม่สนใจหรือไม่เอาจริงเอาจังกับการตรวจสอบผลงานและการประเมินผลการดำเนินงานของตนเอง ซึ่งอาจเป็นเพราะไม่สนใจว่าตนเองทำงานได้ผลแค่ไหน หรือกลัวคนอื่นจะล่วงรู้ข้อบกพร่อง

คำถามรูปแบบเรียงความ (ห้ามตอบ)

1. อธิบายความสำคัญของการประเมินตนเองของหน่วยงานที่ได้รับจัดสรรงบประมาณ พร้อมระบุว่าข้อมูลจากการประเมินตนเองนี้มีประโยชน์อย่างไรต่อการรับมือกับการตรวจสอบจากหน่วยงานภายนอกต่างๆ
2. เปรียบเทียบและอธิบายบทบาทหน้าที่ที่แตกต่างกันของ "หน่วยรับจัดสรรงบประมาณ" กับ "หน่วยกำกับนโยบายและหน่วยเจ้าภาพยุทธศาสตร์" ในกระบวนการตรวจสอบและประเมินผลการดำเนินงานงบประมาณ
3. เอกสารกล่าวถึงหน่วยงานตรวจสอบภายนอกหลายแห่ง เช่น สตง., ปปช., ปปง., และคณะกรรมาธิการรัฐสภา จงอธิบายหน้าที่หลักของแต่ละหน่วยงานเหล่านี้ในการตรวจสอบการดำเนินงานของภาครัฐ
4. จากข้อมูลที่ได้รับ จงวิเคราะห์ว่าความท้าทายหลักที่หน่วยงานภาครัฐของไทยมักเผชิญในการตรวจสอบและประเมินผลการดำเนินงานของตนเองคืออะไร และปัญหาดังกล่าวส่งผลกระทบต่อประสิทธิภาพการทำงานของภาครัฐอย่างไร
5. หากคุณเป็นผู้บริหารของหน่วยงานที่ได้รับจัดสรรงบประมาณ คุณจะเตรียมรับมือกับการตรวจสอบจากหน่วยงานภายนอกต่างๆ อย่างไร โดยใช้ประโยชน์จากข้อมูลและกลไกการประเมินที่กล่าวถึงในเอกสาร

อภิธานศัพท์

• หน่วยปฏิบัติงาน / หน่วยรับจัดสรรงบประมาณ: หน่วยงานของรัฐที่ได้รับงบประมาณเพื่อดำเนินงานตามหน้าที่พื้นฐานและตามยุทธศาสตร์ที่ได้รับมอบหมาย มีหน้าที่ประเมินตนเองและรับการตรวจสอบจากหน่วยงานภายนอก
• การประเมินตนเอง (Self-assessment): กระบวนการที่หน่วยงานรับจัดสรรงบประมาณทำการประเมินผลสำเร็จของการจัดทำบริการและกิจกรรมต่างๆ ด้วยตนเอง เพื่อให้ได้ข้อมูลเกี่ยวกับประสิทธิภาพและข้อบกพร่อง
• หน่วยกำกับนโยบายขององค์กร (Policy Regulating Unit of the Organization): หน่วยงานที่มีหน้าที่กำกับดูแลนโยบายขององค์กรโดยรวม
• หน่วยเจ้าภาพยุทธศาสตร์ (Strategy Host Unit): หน่วยงานที่มีหน้าที่รับผิดชอบและดูแลยุทธศาสตร์ที่กำหนดไว้
• สำนักงบประมาณ (Bureau of the Budget): หน่วยงานที่มีหน้าที่ติดตามและประเมินความก้าวหน้า ปัญหาอุปสรรคของการบริหารงบประมาณ และต้นทุนค่าใช้จ่ายในการดำเนินงาน
• หน่วยกำกับคุณภาพภายนอก (External Quality Regulating Unit): หน่วยงานที่ทำหน้าที่กำกับและตรวจสอบคุณภาพจากภายนอกองค์กร
• สตง. (สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน - Office of the Auditor General of Thailand): หน่วยงานตรวจสอบทางการเงินในภาครัฐ มีหน้าที่ตรวจสอบรายงานการเงิน ประสิทธิภาพการดำเนินงาน และการทุจริตคอร์รัปชัน
• ปปช. (คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ - National Anti-Corruption Commission): หน่วยงานที่มีหน้าที่ตรวจสอบกรณีการทุจริตคอร์รัปชัน โดยเฉพาะในกระบวนการบริหารการเงินการคลังของรัฐ
• ปปง. (สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน - Anti-Money Laundering Office): หน่วยงานที่มีหน้าที่ตรวจสอบกรณีการฟอกเงินและการทุจริตคอร์รัปชันที่เกี่ยวข้อง
• คณะกรรมาธิการรัฐสภา / คณะกรรมาธิการท้องถิ่น (Parliamentary Committees / Local Council Committees): คณะกรรมาธิการที่มีอำนาจตรวจสอบและประเมินผลสำเร็จของการดำเนินงาน รวมถึงประสิทธิภาพและความคุ้มค่าในการใช้จ่ายเงินของคณะรัฐมนตรีและส่วนราชการ
• ธรรมาภิบาล (Good Governance): หลักการบริหารจัดการที่ดี ซึ่งรวมถึงความโปร่งใส ความรับผิดชอบ และความซื่อสัตย์สุจริต
• ผลผลิต (Output): ผลลัพธ์โดยตรงที่เกิดขึ้นจากการดำเนินงานหรือกิจกรรมต่างๆ ทั้งเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ
• ผลสำเร็จ / ผลกระทบ (Outcome / Impact): ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นในระดับที่สูงขึ้นหรือในวงกว้างกว่าผลผลิต เช่น การเปลี่ยนแปลงในระดับมหภาคหรือระดับชาติที่เกิดจากการดำเนินงาน