[CU-MOOC] หลักการพื้นฐานทางกฎหมายทั่วไป - บทที่ 6: การตีความและการอุดช่องว่างของกฎหมาย

 ตัวคอร์ส https://youtu.be/VQpPcllFJHk

เรื่อง ช่องว่างของกฎหมาย ได้มีการอธิบายถึงสถานการณ์ที่ตัวบทกฎหมายลายลักษณ์อักษรที่บัญญัติไว้ล่วงหน้าไม่สามารถครอบคลุมข้อเท็จจริงทุกอย่างที่เกิดขึ้นจริงในสังคมได้ โดยมีรายละเอียดที่สำคัญดังนี้ครับ:

1. ความหมายของ "ช่องว่าง" และ "ช่องโหว่"

แม้ในภาษากฎหมายจะเรียกกรณีที่กฎหมายไปไม่ถึงข้อเท็จจริงว่า ช่องว่างของกฎหมาย แต่ในความเข้าใจทั่วไปอาจมีการใช้คำที่ต่างกันตามเจตนา:

• ช่องว่างของกฎหมาย: มักใช้ในกรณีที่เกิดจากความ สุจริต คือผู้บัญญัติกฎหมายนึกไม่ถึง หรือเทคโนโลยียังไปไม่ถึงในขณะนั้น
• ช่องโหว่ของกฎหมาย: มักใช้ในกรณีที่มีผู้เห็นช่องทางที่กฎหมายไปไม่ถึง แล้วนำไปใช้ประโยชน์ในทางที่ ไม่สุจริต

2. สาเหตุที่เกิดช่องว่างของกฎหมาย

1. ผู้ออกกฎหมายนึกไม่ถึง: อาจจะนึกถึงได้แต่ไม่ยอมนึก หรือจงใจปล่อยให้เวลาผ่านไปเพื่อให้สังคมเกิดความเห็นพ้องต้องกันก่อนแล้วค่อยมาบัญญัติในภายหลัง
2. นึกถึงไม่ได้: เนื่องจากในวันที่ร่างกฎหมาย เทคโนโลยีหรือนวัตกรรมบางอย่างยังไม่เกิดขึ้น เช่น กฎหมายในอดีตที่ไม่ได้คำนึงถึงเรื่องอินเทอร์เน็ต

3. ช่องว่างในกฎหมายอาญา vs กฎหมายแพ่ง

หลักการรับมือกับช่องว่างของกฎหมายมีความแตกต่างกันอย่างสิ้นเชิงระหว่างกฎหมายสองประเภทนี้:

• กฎหมายอาญา (ไม่มีช่องว่าง): ยึดหลัก "ไม่มีกฎหมาย ไม่มีความผิด ไม่มีโทษ" หากการกระทำใดไม่มีกฎหมายบัญญัติว่าเป็นความผิด จะถือว่าสิ่งนั้นไม่เป็นความผิดและจะลงโทษไม่ได้

  • ตัวอย่างในอดีต: กฎหมายเดิมระบุว่าการข่มขืนต้องเป็นการกระทำต่อ "หญิงอื่นที่ไม่ใช่ภรรยาตน" ทำให้การที่สามีข่มขืนภรรยา หรือชายข่มขืนชาย (อัดถั่วดำ) ในสมัยนั้นไม่ผิดฐานข่มขืน ซึ่งตามหลักอาญาไม่ถือว่าเป็นช่องว่างที่ต้องอุดเพื่อลงโทษ แต่ถือว่าไม่มีกฎหมายกำหนดเป็นความผิด
  • ข้อยกเว้น: กฎหมายอาญาสามารถอุดช่องว่างได้เฉพาะในกรณีที่เป็น "คุณ" แก่ผู้กระทำผิดเท่านั้น แต่จะอุดเพื่อเป็น "โทษ" ไม่ได้

• กฎหมายแพ่ง (ต้องอุดช่องว่าง): เนื่องจากกฎหมายแพ่งเป็นเรื่องสิทธิและหน้าที่ของเอกชน หากเกิดกรณีที่ไม่มีกฎหมายลายลักษณ์อักษรกำหนดไว้ ต้องทำการ อุดช่องว่าง ตามลำดับขั้นตอนในมาตรา 4 วรรค 2 ของประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ดังนี้:

  1. ใช้ จารีตประเพณี แห่งท้องถิ่น
  2. หากไม่มีจารีต ให้ใช้ บทกฎหมายที่ใกล้เคียงอย่างยิ่ง (การเทียบเคียง)
  3. หากยังไม่มีอีก ให้วินิจฉัยตาม หลักกฎหมายทั่วไป

สรุป: ช่องว่างของกฎหมายเปรียบเสมือน "ส่วนที่ขาดหายไปของภาพจิ๊กซอว์" ในทางแพ่งเราจำเป็นต้องหาชิ้นส่วนอื่นที่ใกล้เคียงมาเติมเพื่อให้ภาพสมบูรณ์และแก้ปัญหาให้คู่กรณีได้ แต่ในทางอาญา หากไม่มีชิ้นส่วนจิ๊กซอว์ที่เขียนไว้ชัดเจน เราจะไม่สามารถสร้างชิ้นส่วนใหม่ขึ้นมาเองเพื่อกักขังหรือลงโทษใครได้ครับ